معماری، هنر و علمی است که در تمامی ابعاد زندگی بشر تأثیر می‌گذارد؛ از طراحی ساختمان‌ها و فضاهای عمومی گرفته تا جزئی‌ترین عناصر داخلی. این واژه‌نامه با هدف گردآوری و توضیح اصطلاحات پرکاربرد در حوزه معماری تهیه شده است.
شرکت “خانه اوستا” به‌عنوان یکی از پیشگامان در زمینه طراحی و اجرای پروژه‌های معماری و ساختمانی، همواره بر ارتقای دانش و استانداردهای این حوزه تأکید داشته است. این مجموعه با بهره‌گیری از تیمی حرفه‌ای و تخصصی، در تلاش است تا زیبایی و عملکرد را در کنار یکدیگر به ارمغان بیاورد. امیدواریم این واژه‌نامه بتواند راهنمایی کاربردی برای دانشجویان، حرفه‌ای‌ها، و علاقه‌مندان به معماری باشد و نیازهای اطلاعاتی آنان را پاسخ دهد.
فهرست لغات و واژه نامه معماری
الف
- آجرچینی: الگوی قرار دادن آجرها در دیوارها و سازه‌ها، مانند آجرچینی کله‌و‌راسته.
- آتریوم (Atrium): فضای باز یا مرکزی در ساختمان‌ها که معمولاً توسط دیوارها و سقف شیشه‌ای محصور شده است.
- آیینه‌کاری: هنر تزئینی استفاده از تکه‌های کوچک آینه برای تزئین دیوارها و سقف.
- آلترناتیو پلان: نسخه‌های جایگزین یک طرح برای ارزیابی طراحی‌ها.
ب
- باکس (Box): طراحی‌های مکعبی‌شکل که در معماری مدرن رایج است.
- بالکن: فضای باز متصل به طبقه‌ای از ساختمان که معمولاً از دیواره یا نرده احاطه شده است.
- بام سبز (Green Roof): پوششی از گیاهان بر روی سقف برای کاهش گرمای شهری و بهبود کارایی انرژی ساختمان.
- بیس پلان (Base Plan): نقشه پایه یا اولیه که اطلاعات اصلی ساختمان را نشان می‌دهد.
پ
- پانل‌بندی: تقسیم‌بندی سطوح دیوار یا سقف به بخش‌های کوچک تزئینی یا ساختاری.
- پایلوتی (Pilotis): ستون‌های آزاد در طبقه‌ی همکف که فضای باز ایجاد می‌کنند.
- پاسیو (Patio): فضای باز مرکزی یا محصور در داخل یا خارج از خانه برای استراحت.
- پلان باز (Open Plan): طراحی‌ای که دیوارهای داخلی را به حداقل می‌رساند.
- پلان (Plan): نقشه‌ای که طرح کلی ساختمان را نشان می‌دهد.
- پرسپکتیو (Perspective): نمای سه‌بعدی از یک طرح یا فضای معماری.
ت
- ترکیب‌بندی: سازماندهی اجزا و عناصر در یک طرح معماری برای ایجاد هماهنگی.
- تیرآهن: سازه‌ای فلزی یا چوبی که به صورت افقی بارهای سقف یا طبقه را تحمل می‌کند.
- تراس (Terrace): سطحی باز و هم‌سطح در پشت‌بام یا بخشی از ساختمان.
- تاق (Vault): سازه‌ای قوسی‌شکل که برای پوشاندن فضای بالای ساختمان استفاده می‌شود.
- تزیینات داخلی: جزئیات و عناصر تزئینی که به زیبایی فضا کمک می‌کنند.
چ
- چفد: انواع قوس‌ها مانند پنج‌او‌هفت یا نیم‌دایره که در معماری سنتی ایرانی دیده می‌شوند.
- چراغ‌دان: بخشی از سقف برای ورود نور طبیعی.
د
- دال (Slab): سطح صاف و افقی از بتن یا مواد دیگر که به عنوان سقف یا کف استفاده می‌شود.
- دکوراسیون داخلی: هنر و علم چیدمان و طراحی فضای داخلی به‌منظور افزایش زیبایی و عملکرد آن.
- دکوراتیو (Decorative): عناصر طراحی که هدف اصلی آن‌ها زیباسازی است.
- دیوار باربر (Load-Bearing Wall): دیواری که وزن طبقات بالاتر را تحمل می‌کند.
ر
- رف (Niche): تورفتگی‌ای در دیوار برای قرار دادن اشیاء یا تزئینات.
- رواق (Arcade): راهروی سرپوشیده با ستون‌های متوالی که معمولاً در مساجد و ساختمان‌های سنتی وجود دارد.
س
- سازه: مجموعه‌ای از عناصر که برای تحمل و انتقال بار طراحی شده است.
- ستون (Column): عضو عمودی که بارهای فشاری را به زمین منتقل می‌کند.
- سقف کاذب (False Ceiling): سقفی که پایین‌تر از سقف اصلی نصب می‌شود و به پنهان کردن تأسیسات کمک می‌کند.
- سنگ‌کاری: استفاده از سنگ در تزئینات یا ساخت‌وساز.
- سیمان (Cement): ماده چسبنده که در ساخت بتن و ملات استفاده می‌شود.
- سرامیک: مصالحی سخت و مقاوم برای کف‌پوش و دیوارپوش.
ش
- شیدر (Shading Device): المان‌هایی برای کنترل ورود نور خورشید.
- شکل‌شناسی: مطالعه و تحلیل اشکال در معماری.
- شیشه دو جداره: نوعی شیشه که به منظور عایق حرارتی و صوتی استفاده می‌شود.
ع
- عرشه (Deck): سطح صاف و باز که معمولاً در فضای بیرونی ساخته می‌شود.
- عناصر سازه‌ای: اجزای اصلی مانند ستون‌ها، تیرها، و دال‌ها که بار ساختمان را تحمل می‌کنند.
- عایق حرارتی: موادی که از انتقال گرما جلوگیری می‌کنند.
ف
- فضای مثبت و منفی: بخش‌های پر و خالی در طراحی معماری که توازن ایجاد می‌کنند.
- فرم (Form): شکل کلی یا هندسی یک ساختمان.
- فونداسیون (Foundation): پایه یا زیرساخت ساختمان که بار را به زمین منتقل می‌کند.
- فلاشینگ: پوششی فلزی یا پلاستیکی برای جلوگیری از نفوذ آب به داخل ساختمان.
ک
- کرتین وال (Curtain Wall): دیوار شیشه‌ای سبکی که بار سازه‌ای را تحمل نمی‌کند.
- کلاه‌فرنگی: آلاچیق‌های سبک و تزئینی در معماری باغ‌ها.
- کف‌سازی: آماده‌سازی سطح زمین برای استفاده.
- کناف: نوعی سقف یا دیوار کاذب که از مواد سبک ساخته می‌شود.
م
- مدولار (Modular): استفاده از واحدهای تکراری یا استاندارد در طراحی.
- معماری ارگانیک: سبکی که هماهنگی بین ساختمان و طبیعت را دنبال می‌کند.
- مصالح بومی: مواد ساختمانی که در منطقه‌ای خاص موجود هستند و با شرایط اقلیمی آن‌جا سازگارند.
- موزه: ساختمانی طراحی‌شده برای نمایش و نگهداری اشیاء تاریخی یا هنری.
- ملات (Mortar): ماده چسبنده برای اتصال آجرها و بلوک‌ها.
- محوطه‌سازی: طراحی و اجرای فضای باز اطراف ساختمان.
ن
- نورگیر (Skylight): پنجره‌ای در سقف که نور طبیعی را به فضا وارد می‌کند.
- نمای ساختمان: سطح خارجی ساختمان که معمولاً تزئینی و زیباسازی شده است.
- نقشه‌کشی: فرآیند طراحی و ترسیم نقشه‌های فنی و اجرایی ساختمان.
- نرده‌کاری: نصب حفاظ یا نرده برای ایمنی یا زیبایی.
ه
- هندسه معماری: استفاده از اشکال و الگوهای هندسی در طراحی.
- هشتی: فضای ورودی در معماری سنتی ایران که معمولاً مربع یا هشت‌ضلعی است.
- هواکش (Ventilation): سیستم‌ها یا المان‌هایی برای تهویه هوا.
ی
- یاتاقان: المانی برای ایجاد تعادل و کاهش اصطکاک بین بخش‌های متحرک.
- یونانیت: اشاره به ویژگی‌ها و اصول معماری کلاسیک یونانی.
مصالح ساختمانی
- بتن (Concrete): ماده‌ای مرکب از سیمان، آب و سنگدانه‌ها که در سازه‌های مختلف استفاده می‌شود.
- چوب (Wood): ماده‌ای طبیعی که در اسکلت‌بندی و تزئینات ساختمان کاربرد دارد.
- گچ (Plaster): ماده‌ای نرم و سفید برای پوشش دیوارها و سقف‌ها.
- آهن‌آلات: پروفیل‌ها و میلگردهایی که در سازه‌های فلزی استفاده می‌شوند.
- شیشه: ماده‌ای شفاف برای پنجره‌ها و دیوارهای شیشه‌ای.
- سنگ طبیعی: مانند مرمر، گرانیت و تراورتن که در کف‌پوش و نما کاربرد دارد.
تخصص‌های معماری
- معمار داخلی: متخصص طراحی و اجرای فضای داخلی ساختمان.
- معمار منظر: طراح فضای سبز و محیط اطراف ساختمان.
- معمار سازه: متخصص طراحی و نظارت بر سازه‌های مقاوم.
- معمار شهری: طراح فضاهای شهری و برنامه‌ریزی شهری.
- طراح دکوراسیون: متخصص چیدمان و زیباسازی فضای داخلی.